Mẫu Thượng Thiên: Vị Thánh Cao Nhất
Mẫu Thượng Thiên, nguyên là công chúa Liễu Hạnh, được người dân tôn sùng vô cùng. Bà là vị thánh cuối cùng trong bộ tứ bất tử và là vị thánh nữ duy nhất trong bộ tứ. Với xuất thân vừa là nhân thần vừa là thiên thần, công chúa Liễu Hạnh biểu trưng cho sự hòa hợp giữa thần tiên và cuộc sống thường nhật. Bà mang trong mình tấm lòng thuần khiết, hướng tới cái thiện đẹp trong con người và cứu giúp những người gặp khó khăn. Sự hòa hợp này đã khiến cho Mẫu Thượng Thiên trở nên gần gũi, đời thường hơn, dễ tiếp cận hơn trong các chùa miếu ở làng quê. Trong đền thờ Mẫu, Liễu Hạnh Thánh Mẫu luôn được đặt ở vị trí trung tâm, mặc trang phục màu đỏ tươi tắn.
Mẫu Thượng Ngàn: Vị Thánh Cai Quản Rừng Núi
Mẫu Thượng Ngàn là vị thánh thứ hai trong Tam Tòa Thánh Mẫu. Bà có những tên gọi khác nhau như Lê Mại Đại Vương, Sơn Tinh Công Chúa, Đông Cuông Thánh Mẫu… Mẫu Thượng Ngàn được thờ ở tất cả các đền, phủ có ngôi tam toà và đặc biệt ở các vùng rừng núi. Ba địa điểm quan trọng để thờ Mẫu Thượng Ngàn là Bắc Lệ (Lạng Sơn), Suối Mỡ (Bắc Giang) và Đông Cuông (Yên Bái). Mỗi nơi này lại có những truyền thuyết riêng về Mẫu Thượng Ngàn. Trong đền thờ, bà mặc trang phục màu xanh, ngồi bên tay phải Mẫu Thượng Thiên.
Mẫu Thoải: Vị Thánh Thủy Cung
Mẫu Thoải, hay còn gọi là Thủy Cung Thánh Mẫu, là vị thánh thứ ba trong Tam Toà Thánh Mẫu của Tam, Tứ Phủ. Mẫu Thoải có trách nhiệm quản lý vùng sông nước của nước ta. Trên khắp cả nước, có nhiều đền thờ Mẫu Thoải như: Đền thượng Tuyên Quang, Đền Ỷ La Tuyên Quang, Đền Dầm, đền Mẫu Thoải Lạng Sơn… Trong đình Tứ Phủ, Mẫu Thoải mặc trang phục trắng, ngồi bên tay trái Mẫu Thượng Thiên.
Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải là những vị thánh quan trọng, được người dân tôn kính và thờ cúng. Chính sự tinh tế và sắc sảo của những vị thánh này đã khiến cho hệ thống Tam, Tứ Phủ trở nên đa dạng, phong phú. Điện thờ các vị thánh này thường được đặt bậc thấp hơn so với tượng thần Ngọc Hoàng. Đây là cách biểu thị vị trí quan trọng và đáng kính của Tam, Tứ Phủ trong tâm trí người dân.
Những Vị Quan Lớn Trong Tứ Phủ
Quan Lớn Đệ Tam Thoải Cung: Nhân Vật Tài Năng Nhất
Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ, hay còn gọi là Tam Phủ Vương Quan, là một nhân vật nổi tiếng trong đình thần Tam, Tứ Phủ. Tất cả những người đã hầu Tứ Phủ, khi hầu hàng Quan Lớn, đều phải hầu về Quan Đệ Tam. Ông có thể coi là người tài năng nhất, danh tiếng hàng đầu. Khi ngự đồng, ông mặc áo trắng thêu rồng, hổ phù; thực hiện nghi thức tấu hương, khai quang, chứng sớ điệp và biểu diễn múa đôi song kiếm. Khi có buổi tiệc khai đàn mở phủ, mọi người phải chờ đến khi Quan Lớn Đệ Tam đến thì mới được sử dụng các đàn nhạc Thoải Phủ (bao gồm cả long chu, phượng mã, lốt tam đầu cửu vĩ… tất cả trong màu trắng).
Quan Đệ Ngũ Tuần Tranh: Ông Lớn Của Tuần Tranh
Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh, hay còn gọi là Ông Lớn Tuần Tranh, nằm trong hàng Năm Tòa Ông Lớn. Ông là người cuối cùng được thỉnh ngự nhưng luôn ngự ở vị trí nhất quán. Khi ngự đồng, ông mặc áo lam thêu rồng, hổ phù; thực hiện nghi thức tấu hương, khai quang, chứng sớ tán đàn và biểu diễn múa thanh long đao. Khi có buổi đàn mở phủ hoặc bất cứ lễ tiệc nào, sau khi thỉnh các quan đến, mọi người phải đợi đến khi Quan Lớn Đệ Ngũ đến và chứng nhận tất cả các đàn mã sớ trạng mới được sử dụng. Đền Ninh Giang (Đền Tranh) và Đền Kì Cùng là hai nơi nổi tiếng thờ Quan Lớn Tuần Tranh.
Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn: Sự Cầu Nguyện Cho Vận May
Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn, hay còn gọi là Chầu Đệ Nhị, là vị Chầu bà quan trọng và thường xuyên đến ngự trong hàng Chầu. Từ đồng mới đến đồng cũ, ai cũng thỉnh Chầu về để cầu tài lộc, sự thịnh vượng. Khi văn thỉnh Chầu được cất lên: “Dâng văn tiên thánh thượng ngàn Đông Cuông Tuần Quán giáng đàn hôm nay….”, Chầu đến và ngự, tay dấu hai ngón tay bên phải, mặc áo dân tộc màu xanh lá cây, đội khăn buồm.
Chầu Lục Cung Nương: Vị Chầu Bà Nổi Tiếng
Chầu Lục Cung Nương là vị Chầu bà có danh tiếng và thường xuyên ngự đồng nhất trong bộ chầu bà. Chầu Lục Cung Nương là vị Thánh chầu thứ sáu trong hàng Tứ phủ thánh Chầu. Cô còn có các danh hiệu khác như Chúa Lục Cung Nương, Chúa Bà Lục Cung, Lục Cung Tiên Chúa, Mế Lục Cung Nương. Đền Chầu có ở thôn Chín Tư, Hòa Lạc, Hữu Lũng, Lạng Sơn. Ngoài ra, khắp các đền phủ trên đất nước, đặc biệt là những vùng rừng núi, đều có đền thờ Chầu Lục Cung Nương.
Chầu Bé Bắc Lệ: Vị Chầu Bà Linh Thiêng
Chầu bé Bắc Lệ là vị thánh chầu bà rất linh thiêng và thường xuyên hiển linh ngự đồng. Cô đứng cuối cùng trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà nên được gọi là Chầu Bé. Tuy là vị chầu bé cuối cùng, nhưng không ai hầu mà không thỉnh chầu về ngự. Khi Chầu ngự về, cô thường mặc áo đen hoặc áo xanh chàm, chân đi xà cạp, trên vai đeo gùi hoa.
Ông Hoàng Bơ Thoải: Vị Thánh Hoàng Có Quyền Lực
Ông Hoàng Bơ Thoải là một trong ba vị Thánh Hoàng nổi tiếng trong hệ thống Tam, Tứ Phủ. Khi ngự đồng, ông mặc áo trắng, thêu rồng kết uốn thành hình chữ thọ. Ông thực hiện các nghi thức tấu hương, khai quang, chứng sớ điệp và biểu diễn múa đôi song kiếm. Ông cũng có khi cầm mái chèo, quạt thong thả bẻ lái, hoặc cầm đôi hèo hoa. Ông rong ruổi cưỡi ngựa đi khắp sơn thủy, để truyền tải thông điệp của Thánh Hoàng.
Ông Hoàng Bảy Bảo Hà: Vị Thánh Quản Lý Truyền Thuyết
Ông Hoàng Bảy là một nhân vật có thực trong lịch sử Việt Nam. Trong Tam Tần thờ Mẫu, ông là một trong những vị thánh được tôn kính nhiều nhất. Ông là con của vua Bát Hải Động Đình và là một thiên quan trên Đế Đình. Đền thờ ông được xây dựng tại Đền Bảo Hà, nằm ở chân đồi Cấm, bên bờ sông Hồng, thuộc xã Bảo Hà, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai. Đây chính là quê nhà của Ông Hoàng Bảy.
Ông Hoàng Mười Nghệ An: Vị Thánh Quan Trọng
Ông Hoàng Mười, hay còn gọi là Ông Mười Nghệ An, là vị thánh nổi tiếng trong hệ thống Tam, Tứ Phủ. Theo truyền thuyết, ông là con của vua Bát Hải Động Đình và từng là thiên quan trên Đế Đình. Ông được thờ cúng khắp nơi, đền thờ chính là Đền Chợ Củi, tại xã Nam Đàn, tỉnh Nghệ An – quê hương của Ông Mười.
Cô Bơ Thoải Cung: Vị Chầu Bà Tinh Nghịch
Cô Bơ Thoải Cung, còn được gọi là Cô Bơ Bông, là một trong những chầu bà có tên tuổi trong hệ thống Tứ Phủ. Khi hầu đồng giá, cô thường mặc áo trắng và đội khăn đóng kết thành hình đóa hoa. Cô thường múa quạt tiến Mẫu, và đôi khi còn múa cờ tiến Vua, thể hiện sự vui nhộn, tinh nghịch.
Cô Đôi Thượng Ngàn: Vị Thánh Cô Nổi Tiếng
Cô Đôi Thượng Ngàn là vị thánh cô nổi tiếng trong hệ thống Tam, Tứ Phủ, được biết đến với sự linh thiêng trên núi cao. Cô thường là người đầu tiên được thỉnh ngự (mở khăn cho hàng cô) để chứng lễ. Khi cô ngự, cô mặc áo lá xanh hoặc áo đen (ngắn đến hông) và đội khăn đóng kết thành hình đóa hoa. Một số nơi còn cài hai đóa hoa hai bên.
Cô Chín Sòng Sơn: Vị Thánh Cô Xem Bói
Cô Chín Sòng Sơn là một thánh cô có nhiều quyền phép đặc biệt. Những người có căn chú của Cô Chín thường có khả năng xem bói. Cô thường ngự đồng và hầu hết các tượng đồng của Tam, Tứ Phủ đều có hầu giá Cô Chín. Trong khi ngự, cô mặc áo hồng phơn phớt màu đào phai và biểu diễn các nghi thức múa hèo, múa gậy, bắn cung, nhảy ngựa… và hò reo vang lên, sau đó ngự tọa để lắng nghe lời cầu nguyện.
Cậu Bé Đồi Ngang: Vị Thánh Cậu Bé Linh Thiêng
Cậu Bé Đồi Ngang, hay còn gọi là Cậu Quận Đồi Ngang, là một trong những vị cậu bé thường giáng đồng nhiều nhất trong hàng Tứ Phủ Thánh Cậu. Khi đồng cúng, cậu thường mặc áo cánh màu xanh lá cây, đội khăn đóng và chân quấn xà cạp, biểu diễn múa hài thêu hoa. Cậu xuất hiện để tạo sự vui nhộn, hài hước và mang lại niềm vui cho người dân.
Cô Cậu là những vị thánh quản lý các miền đất khác nhau. Việc thờ cúng tượng Cô và tượng Cậu thể hiện lòng biết ơn và tấm lòng tôn kính Cô Cậu, cầu xin một cuộc sống an lành, hạnh phúc, được thiên nhiên ưu đãi.
